กลุ่มอาการถุงน้ำในรังไข่หลายใบเป็นปัญหาที่เกิดจากหลาย ๆ ปัจจัย และหลายคนมักจะเป็นโดนไม่รู้ตัว หากปล่อยไว้นาน ๆ อาจทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อนอื่น ๆ ตามมา เช่น ปัญหามีบุตรยาก ดังนั้นสำหรับการดูแลสุขภาพเพศในระยะยาว สาว ๆ ควรทำความรู้จักภาวะนี้ไว้
ถุงน้ำในรังไข่ทั่วไป (Ovarian cyst)
ซีสต์ในรังไข่ หรือถุงน้ำในรังไข่ เป็นสิ่งที่พบได้ทั่วไปสำหรับผู้หญิงวัยเจริญพันธุ์ เป็นได้ทั้งเนื้องอกผิดปกติหรือเป็นการเปลี่ยนแปลงในรอบเดือน มักเกิดจากการเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมน และเกิดขึ้นในช่วงที่มีการตกไข่ ซึ่งเป็นเรื่องปกติที่เกิดขึ้นได้ในช่วงเวลาของการมีรอบเดือน ซีสต์หรือถุงน้ำในรังไข่ทั่วไปไม่มีอันตรายและมักหายไปได้เอง ( ถ้าไม่ใช่เนื้องอกร้ายแรง) แต่ในบางกรณีต้องรักษาโดยการผ่าตัด
ถุงน้ำในรังไข่หลายใบ หรือ PCOS
ภาวะถุงน้ำในรังไข่หลายใบ หรือ Polycystic ovary syndrome: PCOS เป็นความผิดปกติของระบบต่อมไร้ท่อหรือสมดุลฮอร์โมนในร่างกาย หากตรวจดูจะพบซีสต์หรือถุงน้ำในรังไข่หลายใบ จึงมีชื่อว่า ภาวะถุงน้ำในรังไข่หลายใบ ผู้ที่มีภาวะนี้มักได้รับผลกระทบต่ออาการประจำเดือนมาไม่ปกติ และเป็นสาเหตุหนึ่งของภาวะมีบุตรยาก
สัญญาณอาการของภาวะถุงน้ำในรังไข่หลายใบ (PCOS)
สัญญาณที่พบได้บ่อยเมื่อมีภาวะถุงน้ำในรังไข่หลายใบอาจสังเกตได้ด้วยอาการต่อไปนี้
- ประจำเดือนมาไม่ปกติประจำเดือนขาด มีเลือดออกช่วงประจำเดือนมากผิดปกติ
- ขนตามร่างกายขึ้นเยอะ เนื่องจากความผิดปกติของฮอร์โมนเพศชายในร่างกาย ผู้หญิงที่มีภาวะถุงน้ำในรังไข่หลายใบจึงพบลักษณะขนในร่างกายคล้ายกับร่างกายเพศชาย ขนยาวและขึ้นเยอะในส่วนต่าง ๆ ของร่างกาย เช่น หน้าอก หลัง ริมฝีปาก ต้นแขน ต้นขา
- มีสิวขึ้นบนร่างกาย บริเวณหน้าอก หลัง ใบหน้า จากความผิดปกติของฮอร์โมน
- ได้รับการตรวจวินิจฉัยว่ามีถุงน้ำในรังไข่หลายใบจากการตรวจอัลตราซาวด์
ภาวะถุงน้ำในรังไข่หลายใบ (PCOS) เกิดจากอะไร ?
ภาวะถุงน้ำในรังไข่หลายใบยังไม่มีสาเหตุแน่ชัด อาจเกิดขึ้นจากหลาย ๆ ปัจจัย เช่น
- ภาวะดื้ออินซูลิน (Insulin resistance) ฮอร์โมนอินซูลิน (Insulin) เป็นฮอร์โมนที่ตับอ่อนสร้างขึ้นเพื่อควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด เมื่อร่างกายมีภาวะดื้ออินซูลินตับอ่อนจะผลิตฮอร์โมนชนิดนี้มากขึ้น ซึ่งกระบวนนี้จะกระตุ้นให้รังไข่สร้างฮอร์โมนเพศชายแอนโดรเจน (androgen) เพิ่มขึ้น ส่งผลให้ร่างกายระงับการตกไข่ และมีอาการอื่น ๆ ของ ภาวะถุงน้ำในรังไข่หลายใบ (PCOS) ตามมา
- ฮอร์โมนเพศชายเพิ่มขึ้น (Excess Androgen) ระดับฮอร์โมนแอนโดรเจนที่เพิ่มสูงขึ้นจะไปยับยั้งการตกไข่ ส่งผลให้รอบเดือนมาไม่สม่ำเสมอ ซึ่งการตกไข่ไม่สม่ำเสมอนี่เองที่ทำให้เกิดถุงน้ำเล็ก ๆ จำนวนหนึ่งภายในรังไข่ นอกจากนี้ยังส่งผลให้เกิดความเปลี่ยนแปลงของร่างกาย คล้ายเพศชาย เช่น ขนขึ้น สิวขึ้น
- พันธุกรรม (Heredity) ปัจจุบันยังไม่เป็นที่แน่ชัดว่า ภาวะถุงน้ำในรังไข่หลายใบ (PCOS) สามารถส่งต่อไปยังลูกได้ แต่พบว่าบางคนที่เป็น PCOS ลูกสาวมีโอกาสที่จะเป็นด้วย
ภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้นจากภาวะถุงน้ำในรังไข่หลายใบ (PCOS)
- ภาวะมีบุตรยาก
- ภาวะเบาหวานขณะตั้งครรภ์หรือความดันโลหิตสูงที่เกิดจากการตั้งครรภ์
- แท้งบุตรหรือคลอดก่อนกำหนด
- ตับอักเสบจากไขมันพอกตับที่ไม่ได้มีสาเหตุมาจากแอลกอฮอล์ (NASH / Nonalcoholic steatohepatitis)
- กลุ่มอาการอ้วนลงพุง ระบบเผาผลาญผิดปกติ หรือ ภาวะเมทาบอลิกซินโดรม (Metabolic Syndrome)
- ภาวะก่อนเบาหวาน (Prediabetes) และ เบาหวานชนิดที่ 2
- ภาวะหยุดหายใจขณะหลับ
- อาการซึมเศร้า วิตกกังวล มีความผิดปกติในการรับประทานอาหาร (Eating disorders)
- มะเร็งเยื่อบุโพรงมดลูก
การรักษาภาวะถุงน้ำในรังไข่หลายใบ (PCOS)
ภาวะถุงน้ำในรังไข่หลายใบ (PCOS) เป็นภาวะที่ต้องรักษาตามอาการ ซึ่งการรักษาอาจแตกต่างกันไปในแต่ละคน โดยเฉพาะการรักษาในคนที่วางแผนตั้งครรภ์และไม่ได้วางแผนตั้งครรภ์ เช่น
การรักษากรณีที่วางแผนตั้งครรภ์
- ปรับโภชนาการและพฤติกรรม แพทย์อาจแนะนำให้คนไข้ปรับอาหารและออกกำลังกายมากขึ้นเพื่อลดน้ำหนักและช่วยให้ร่างกายใช้ฮอร์โมนอินซูลินอย่างมีประสิทธิภาพ ช่วยลดระดับน้ำตาลในเลือด และช่วยให้กลับมาตกไข่ได้อย่างปกติ
- ใช้ยากระตุ้นไข่ตก ขึ้นอยู่กับดุลพินิจของแพทย์ การให้ยากระตุ้นให้ตกไข่ตก สามารถช่วยให้ไข่ตกสำหรับการตั้งครรภ์ได้ แต่ยามีผลข้างเคียงเช่น เสี่ยงต่อการเกิดครรภ์แฝด และอาจกระตุ้นไข่ตกมากเกินไป นอกจากนี้ช่วงที่รังไข่ปล่อยฮอร์โมนมากเกินไป อาจทำให้เกิดอาการต่าง ๆ ตามมา เช่น ท้องอืดและปวดกระดูกเชิงกราน
การรักษากรณีที่ยังไม่วางแผนตั้งครรภ์
- ใช้ยาคุมกำเนิด แพทย์อาจแนะนำให้ใช้ยาคุมกำเนิดเพื่อควบคุมรอบประจำเดือน ลดระดับฮอร์โมนเพศชาย (Androgen)
- ยารักษาโรคเบาหวาน ในบางกรณีแพทย์อาจรักษาโดยยาที่ช่วยควบคุมภาวะดื้ออินซูลินคล้ายผู้ป่วยเบาหวาน
- ปรับโภชนาการและพฤติกรรม เช่นเดียวกับกรณีที่วางแผนตั้งครรภ์ การปรับโภชนาการและออกกำลังกายเป็นพื้นฐานในการสร้างสุขภาพที่ดี ช่วยให้ร่างกายใช้ฮอร์โมนอินซูลินได้อย่างปกติ ลดระดับน้ำตาลในเลือด และช่วยให้ไข่ตกปกติ
- ยารักษาตามอาการอื่น ๆ เช่น อาการสิวขึ้น อาการขนขึ้นตามตัวจากภาวะ PCOS
ป้องกัน ภาวะถุงน้ำในรังไข่หลายใบ (PCOS) ด้วยการมีสุขภาพที่ดี
ปัจจุบันยังไม่มีวิธีใดวิธีหนึ่งที่ป้องกันโรคนี้ได้สมบูรณ์แบบ แต่สาว ๆ สามารถป้องกันโรคนี้ด้วยการมีสุขภาพที่ดี รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ ออกกำลังกายควบคุมน้ำหนักไม่ให้เกินเกณฑ์ ลดเสี่ยงโรคอ้วน (Obesity) โรคเบาหวาน (Diabetes) เป็นต้น เมื่อไหร่ก็ตามที่ได้รับการวินิจฉัยว่ามีภาวะถุงน้ำในรังไข่หลายใบ อย่าเพิ่งเป็นกังวลไป ให้ปฏิบัติตามสิ่งที่แพทย์แนะนำในการรักษาและดูแลสุขภาพตามความเหมาะสมของแต่ละคน
หากท่านใดมีปัญหาหรือสงสัยข้อมูลเกี่ยวกับสุขภาพเพศ สามารถทำนัด สอบถามข้อมูลหรือปรึกษากับศูนย์สุขภาพสตรี ได้ที่ทุกช่องทางการติดต่อของโรงพยาบาลกรุงเทพพัทยา
Reference,
Cleveland Clinic. (2023). Polycystic Ovary Syndrome (PCOS). Cleveland Clinic. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/8316-polycystic-ovary-syndrome-pcos
Johns Hopkins Medicine. (n.d.). Polycystic Ovary Syndrome (PCOS). Johns Hopkins Medicine. https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/polycystic-ovary-syndrome-pcos
London Women’s Centre. (2019). The Difference Between Ovarian Cysts and Polycystic Ovary Syndrome (PCOS). London Women’s Centre. https://www.londonwomenscentre.co.uk/info/news/difference-ovarian-cysts-pcos
Mayo Clinic Staff. (2022). Polycystic ovary syndrome (PCOS) – Symptoms and causes. Mayo Clinic. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/pcos/symptoms-causes/syc-20353439
